قافیه و مضمون آفرینی با تکرار قافیه در غزلیات صائب تبریزی

قافیه یکی از مزایای عمدۀ کلام موزون است که هم در موسیقی شعر نقش اساسی دارد و هم مرکز ثقل بیت و مایۀ توجه مخاطب است. از مهم‌ترین ویژگی‌های قافیه این است که عواطف شاعر را سامان می‌دهد و مخاطب را مجبور می‌کند که دوباره بازگردد و درباره بیت بیندیشد.در ادب کهن فارسی تکرار قافیه به عنوان عیوب شعر شناخته شده است، اما شاعران سبک هندی مانند طالب آملی و صائب تبریزی، قافیه را به کرات در غزل‌هایشان تکرار کرده‌اند و در اندیشۀ آنان، این کار نه تنها از زیبایی شعرشان نکاسته است، بلکه نشانگر ظرافت و نازکی خیال آنان است. زیرا شاعر سبک هندی، شاعر خیال و مضمون است. از‌این‌رو هرچه شاعر در مضمون‌پردازی خبره باشد، در این سبک استادتر است.می‌توان گفت در 60 الی 65 درصد از غزلیات صائب، تکرار قافیه وجود دارد. اما وی با تکرار قافیه، ذهن نازک‌اندیش خویش را به مخاطب نشان می‌دهد، زیرا او هر قافیه را به عنوان عنصری جدید با مضامین و واژگان جدید پیوند می‌دهد، تا آن‌جا که همان واژه‌ی تکراری در بیتی دیگر زمینه‌ساز مضامین دیگر می‌شود. او از این تکرار تداعی معانی جالبی می‌آفریند و گاه نیز واژگان تکراری را با معناهای متفاوت یا دلالت‌های ضمنی آن‌ها به کار می‌گیرد.در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است، به بررسی سازوکار صائب با تکرار قافیه در غزل می‌پردازیم.واژگان کلیدی: تکرار، سبک هندی، صائب، غزل، قافیه، مضمون‌سازی.